در کشور هایی مانند ایران که هنوز ۸۰ درصد تولیدات
کشاورزی ان کاملا برپایه های سنتی ایستاده است و کشاورزان
معمولا چرخه تولید چند ساله خود را سالهاست به همان ترتیب انجام میدهند، بیشترین فرسایش
آب و خاک و در نتیجه محیط زیست را بوجود
میاورد.
کشور
ما در منطقه نیمه خشک جهان قرار دارد و در واقع پاشنه آشیل اقتصاد و تولید
کشاورزی ما همانا آب است. حال انتخاب و تولید محصولاتی که
با راندمان کم و یا با ذخیره زیاد آب رشد میکنند چه مشکلاتی را میتواند به وجود
آورد . سیاست آب مجازی در کشور ما طوری است که
در تولید محصولات صنعتی یا کشاورزی ارزش میزان آب مصرف شده برای به ثمر رسیدن آن‌ها
برآورده نمی‌شود و در حالیکه از عمر توجه به آب مجازی در سیاست گذاری های کشورهای
توسعه یافته حدود ۳ دهه می‌گذرد ولی این روزها به تازگی خبر
از توجه به آب مجازی در برنامه توسعه ششم کشور ما به گوش می‌رسد این در حالی است
که وضعیت. مصرف آب در صنعت نیز شرایط
مشابهی دارد، برای مثال تولیدات
صنعتی محصولی نظیر فولاد در مناطقی راه‌اندازی
شده‌اند که آن محدوده آب کافی و متناسب با فعالیت این صنایع در اختیار ندارد
و این صنایع با شروع تولیدات خود منطقه‌ای را بیشتر از قبل با بحران بی‌آبی یا کم‌آبی
مواجه کرده‌اند.
رجائی مدیر عامل مرکز خواهرشهرهای ایران در
این‌باره اظهار داشت: مصرف سالانه آب برای فولاد مبارکه اصفهان بالغ بر ۶۰ میلیون متر مکعب و معادل یک سد است و بر اساس اصول آمایش
سرزمینی ، تولیدات صنعتی نظیر فولاد باید به مناطقی منتقل شود که منابع آب کافی در
اختیار دارند.
در شرایطی که تیر پیکان خشکسالی
ایرانیان را هدف قرار داده همچنان این آب اندک و با ارزش، صرف تولید محصولات کشاورزی
با ارزش افزوده کم و یا راندمان کم میشود. این موضوع نشان میدهد رویه تولیدات کشاورزی
در کشور ما به سمت تولید ارزان ترین و پرآب بر‌ترین محصولات حرکت کرده و البته این
محصولات بیشترین سهم صادرات را نیز به خود اختصاص داده است. با وجود بحران کم آبی در
ایران و با وجود آنکه ۹۲ درصد منابع آبی تجدید پذیر در بخش کشاورزی مصرف میشود
تولید میشود. برسی تنها سه محصول از تولیدات عمده پرمصرف آب این اشکالات
را نشان میدهد.
１-
هندوانه
یکی
از محصولاتی که کاملاً سنتی و بدون برنامه جامع کشت میشود هندوانه است که با توجه
به میزان آب بری بسیار بالا، بحران آب و قیمت پایین منطقه‌ای این محصول هیچ توجیهی
برای تولید و صادرات آن وجود ندارد. برای
تولید هر کیلو هندوانه که به عنوان یکی از محصولات پر آب کشاورزی محسوب میشود به
طور میانگین ۳۰۰ لیتر آب استفاده شده و با تولید در هر چهار فصل؛ به عراق،
امارات متحده عربی و کویت صادر میشود ولی با اینکه ایران در بحران کم‌آبی به سر
می‌برد ارزش واقعی آب مصرف شده در کشت این محصول پر آب در نظر گرفته نمی‌شود.
علیرضا رجائی مدیر عامل مرکز توسعه
خواهرشهرهای ایران در این‌باره معتقد است: طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی، ایران با
تولید سالانه بیش از ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تن هندوانه در رتبه چهارم جهان قرار
داشته و با صادرات ۱۰۰ هزار تن هندوانه سالانه بیش از ۵۰ میلیارد متر مکعب آب به خارج از کشور بدون در نظر گرفتن
قیمت و ارزش آب صادر میشود.
２-
خیار
برای تولید یک کیلوگرم خیار حدود ۲۰۰ لیتر آب
مصرف میشود .
در جدول زیر میانگین مصرف آب برای تولید هر
کیلوگرم از محصولات و تولیدات عمده کشاورزی را مشاهده میکنیم.
３-
سیب زمینی
براي توليد هر كيلو سيب‌زميني با راندمان آبياري صد‌درصد ۴۰۰ ليتر آب لازم
است اما با راندمان آبياري ۴۰ درصدي بيش از ۸۶۰ ليتر آب نياز است. سالانه ۴.۵ تا پنج
ميليون تن سيب‌زميني در ايران توليد مي‌شود كه تقريبا مازاد مصرف كشور بوده و به
دليل نداشتن الگوي كشت اين محصول هرساله با مشكل بازار مصرف مواجه است، چرا كه در
سالي با افزايش قيمت مواجه شده و در ويترين مغازه‌هاي ميوه‌فروشي جاي مي‌گيرد و
سال بعد به دليل افزايش سطح زير كشت آن از سوي كشاورزان با افزايش و مازاد توليد
مواجه مي‌شود؛ به‌طوري كه در زمين مي‌ماند و حتي برداشت آن توجيه اقتصادي ندارد.
اين درحالي است كه براساس نياز آبي گياه
و سند ملي آب، براي كشت هر هكتار سيب‌زميني ۱۰ هزار مترمكعب آب لازم است كه البته
اين ۱۰ هزار مترمكعب آب به صورت كامل جذب نمي‌شود و بر اساس اعلام معاونت آب و خاك
وزارت جهاد كشاورزي ضريب راندمان آبياري در كشاورزي ايران ۳۵ تا ۴۰ درصد است.
بر اين اساس براي هر هكتار زمين سيب‌زميني
۴۰ هزار مترمكعب آب لازم است.
اين در حالي است كه بهاي هر مترمكعب آب
پشت سد‌‌ها و آب تنظيم‌شده ۷۰۰ تومان بوده اما آب مصرفي براي توليد سيب‌زميني از
آب سفره‌هاي زيرزميني تامين مي‌شود كه ارزش بسيار بالا‌تري دارد و كيفيت آن در حدي
است كه آب‌هاي معدني و خوراكي از آن استحصال مي‌شود.
كشاورزي در چنين شرايطي بدون داشتن الگوي
كشت و مصرف بي حساب و كتاب آب باعث شده كه ۳۰۰ دشت و سفره آب زيرزميني، زاينده‌رود، اروميه
و... خشك شود چراكه سفره آب زيرزميني و برداشت آب از اين چاه‌ها بررسي نمي‌شود و
متولي ندارد كه چه ميزان آب از سفره‌هاي زيرزميني و چاه‌ها استحصال مي‌شود. اين درحالي است كه اين
محصولها به صورت مازاد مصرف هم توليد مي‌شوند و در انبار‌ها روي دست كشاورز مي‌ماند
تا شايد بازار مصرف داخلي يا خارجي داشته باشند كه البته به اعتقاد كارشناسان حتي
اگر اين محصولات به بهترين قيمت صادر شود،
باز هم ارزش اقتصادي ندارد، چرا كه در قالب آب مجازي صادر مي‌شود.
